Page 6 - Letterhoeke2017_2

FRYSKE FRIJHEID
troch Siem van der Woude

Frijheidsprivileezje

Kommissaris fan de Kening Arno Brok ûntbleatet 28 septimber De orizjinele oarkonde fan
yn it provinsjehûs de brûnzen replika fan in seishûndert jier âlde Roomsk-kening Sigismund
oarkonde. It giet om de orizjinele oarkonde fan de Fryske frijheid. waard iuwenlang bewarre yn
Sigismund, de lettere keizer fan it Hillige Roomske Ryk, joech dy de argiven fan de hertogen
oarkonde op 30 septimber 1417 yn Konstanz oan de Friezen. Dit fan Gelre, no it Ryksargyf
letmidsiuwske dokumint is ien fan de topstikken fan de Fryske fan Gelderlân. Lange tiid
skiednis. wie noch net bekend dat it
dokumint noch bestie. Troch
Al sûnt it jier 1300 wie de Fryske Keizer Karel de Grutte soe de speurwerk fan histoarikus
frijheid in begryp yn Europa. De Friezen in frijheidsprivileezje Oebele Vries (Fryske Akade-
Friezen namen yn de midsiuwen jûn hawwe út tankberens foar my) kaam de oarkonde wer
in aparte posysje yn binnen de stipe dy’t hy fan har krigen foar it ljocht. Tolve jier nei syn
Europa. Oare regio’s waarden be­ hie by de striid om Rome. fynst, yn 1998, hat it Ryksargyf
stjoerd troch in graaf, in hertoch Yn 1417 krigen de Friezen de yn Gelderlân de oarkonde fan
of in biskop, offisjeel út namme Roomsk-kening Sigismund Sigismund oerdroegen oan
fan de keizer, mar dat lêste stelde safier dat hy dit ferhaal swart op it Ryksargyf yn Fryslân, no
meastentiids net folle foar. Mar wyt fêst­lizze liet yn in oarkonde. Tresoar.
de Friezen bestjoerden harsels; se Dêrmei krige it biedwurd slogan
wiene Ryksûnmiddelber. Hollâns- ‘Frysk en Frij’ in offisjele status. Nederlân de Friezen om dy reden.
ke graven hienen wol oanspraak In moai foarbyld is John Adams,
makke op Fryslân, mar nei’t se De oarkonde is de sichtbere de twadde presidint fan de Feriene
de slach by Warns (1345) ferlern útdrukking fan de hechte bân Steaten. Yn 1782 stimden de Frys-
hiene, makken se dêr net in soad tusken Fryslân en it begryp fan ke Provinsjale Steaten as earsten
wurk mear fan. Yn dy tiid ûnt­ frijheid, tusken Frysk en frij. Yn de yn de Republyk fan de Feriene Ne-
stie yn Fryslân de leginde dy’t de iuwen dêrnei priizgen frijheids- derlannen foar erkenning fan de
besteande sitewaasje legitimearre: leavjende minsken yn en bûten tsjin Ingelân yn opstân kommen
Amerikaanske koloanjes. John
Adams reagearre op dat beslút
as folget mei ‘The People of that
Province [Fryslân] have been ever
famous for the Spirit of Liberty.’

De oarkonde is op perkamint skreaun, yn it Latyn. (Foto Haye Bijlstra) It begryp frijheid hat in lange
6 | LETTERHOEKE 2 2017 skiednis en hat ek in protte
gesichten. Yn de midsiuwen
kamen de frije stêden, mar ek
frije net-stedske regio’s sa as de
‘oerkantons’ fan Switserlân (Uri,
Schwyz en Unterwalden), Dith-
marschen (noardlik fan de Elbe
oan de Noardsee) en - sels as ear-
ste fan de trije - Fryslân. Frijheid